4857 sayılı İş Kanunu’nun Uzaktan Çalışma başlıklı 14. maddesini dayanak alarak hazırlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, 10.03.2021 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede uzaktan çalışma; “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile

işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” olarak tanımlanmış olup Yönetmelikte uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması ve uzaktan çalışmanın usul ve esasları belirlenmiştir.

Söz konusu yönetmelikte dikkat çekilen usul ve esaslar aşağıdaki gibidir.

• Uzaktan Çalışan İşçi ile İşveren Arasındaki Sözleşmenin Şekli ve İçeriği

• Uzaktan çalışmaya dayalı sözleşmeler yazılı olarak yapılmalı ve iş sözleşmesinde işin tanımı, işin nasıl yapılacağı, süresi, uzaktan çalışılacak yer, ücret ve ücretin nasıl ödeneceği ile ilgili hususlar, işverenin iş için sağladığı iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler ile işçiye işveren ile iletişim kurması ve genel ve özel çalışma şartlarını açıkça belirten hükümler yer almalıdır.

Yönetmelikte hüküm yer almasa da, İş Kanunu hükümleri uyarınca çalışanlar arası eşit işlem ilkesi gereği, uzaktan çalışan kişiye salt uzaktan çalışma yapıldığı gerekçesi ile emsal işçilerden farklı bir ücret ödemesi yapılamaz ya da normal çalışma yapılır iken sonradan uzaktan çalışmaya geçilmesi ile ücretten indirim yapılamaz. Çalışana yol ve yemek ücreti ödeyen iş yeri, uzaktan çalışmaya geçilmiş olması sebebiyle yol ve yemek ücretinde kesintiye gidemez. Fakat yol ve yemek bedelinin, ücret bordrosunda birer kalem olarak yer verilmiyor olması halinde ise örneğin işyeri yemekhanesinde yemek verilmesi veya işyeri servisinin ulaşım için kullanılıyor olması halinde, işyerinde çalışma yapılmadığı için işverenin bu imkanları tek taraflı kararı ile sonlandırması mümkündür. Ancak her somut olayın kendi içerisinde özelliklere ve şartlara göre irdelenmesi gerekeceğini belirtmek isteriz.

• İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal ve hizmet üretimiyle doğrudan ilgili olan zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilmelidir. İşin niteliğine göre değişebilecek olmakla birlikte bahsi geçen zorunlu giderlere elektrik ve internet gibi giderler örnek olarak verilebilir. 
• Uzaktan Çalışma Yapılacak Yerin Düzenlenmesi ve İş Araçlarının Temini ve Kullanımı
• İşveren, gerekli olması halinde, işçinin uzaktan çalışmayı yapacağı yer (Örn: Uzaktan Çalışan İşçinin Evi) ile ilgili düzenlemeleri iş yapılmaya başlanmadan önce tamamlamalıdır. Yapılacak düzenlemeler nedeniyle ortaya çıkacak olan maliyetlerin hangi şekilde karşılanacağı uzaktan çalışacak olan işçi ile işveren birlikte belirlemelidir. Her ne kadar Yönetmelikte düzenlenmemiş olsa da söz konusu maliyetlerin içine işçinin fiziki çalışma ortamının sağlanması adına gerekli olan masa, sandalye, dolap vb. malzemelerin girmesini beklemekteyiz.
• Yönetmelik uyarınca iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmışsa işverenin, uzaktan çalışacak olan işçinin mal ve hizmet üretimi için gerekli olan malzeme ve iş araçlarını sağlaması Ayrıca işverenin sağladığı malzeme ve iş araçlarının kullanım, bakım ve onarım koşullarını açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışacak olan işçiye bildirmesi gerekmektedir.

Söz konusu husus Borçlar Kanununun ‘İş Araçları ve Malzemeleri’ başlıklı 413. maddesinde de düzenlenmiş olup, ilgili kanun hükmünde aksine anlaşma bulunmadıkça, işçiye iş için gerekli araç ve malzemeleri işverenin temin etmekle yükümlü olduğu veya işçinin kendi araç veya malzemesini işin görülmesine özgülemesi durumunda işverenin bunun için işçiye uygun bir karşılık ödemekle yükümlü olduğu açıkça belirtilmiştir.

• İş için gerekli olan iş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerinin belirtildiği iş araçları listesi işçiye yazılı olarak teslim edilip, belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası işveren tarafından işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır. Fakat iş araçları listesi iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesinin eki olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesine gerek yoktur. İş araçları listesinin düzenlenip işçiye yazılı olarak teslim edilmesi ve söz konusu listenin işçinin özlük dosyasında saklanması, iş ekipmanlarının gereği gibi korunmaması, kayıp, çalıntı, bozulma, hor kullanma gibi hallerde tarafların sorumluluğunu doğru tespit etme adına önem arz etmektedir.
• Çalışma Süresinin Belirlenmesi ve İletişim
• Uzaktan çalışmanın hangi zaman aralığında yapılacağı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilir fakat taraflarca İş kanunundaki sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilecektir.
• Ayrıca bu yönetmelikte işçinin yasal çalışma süresi olan haftalık 45 saati aşan çalışmaları bakımından oldukça önemli bir düzenlemeye yer verilmiştir. Yönetmeliğe göre işverenin yazılı talebi ve işçinin kabulü ile uzaktan çalışan işçiye de işyerinde çalışan işçi gibi kanuni sınırlar çerçevesinde fazla çalışma yaptırılabilecektir. Uzaktan çalışmanın belki de en zor takip edilebilir yönü, çalışma saatlerinin ve dolayısıyla fazla çalışmanın takibidir. Uygulamada işverenin bulunmadığı bir ortamda uzaktan çalışan işçinin zaman yönetiminde sorunlar yaşaması bu sebeple de aslında işverenin talebi olmasa da fazla çalışma yapmasının kontrolü ve takibi işveren açısından oldukça güç olacaktır. Ancak fazla çalışmanın tespiti, artık iş hayatının olağan süreci halinde gelmek üzere olan uzaktan çalışmalarda olası ihtilafların çözümü bakımından oldukça önemlidir.
• Yönetmelik uyarınca, uzaktan çalışma sırasında iletişimin nasıl kurulacağı ve zaman aralığı uzaktan çalışan işçi ile işveren tarafından ortak mutabakatla belirlenecektir.
• Verilerin Korunması ve İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Tedbirlerin Alınması
• Yönetmeliğe göre işveren, uzaktan çalışacak işçiyi, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımı ile ilgili işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmeli, bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almalı, korunması gereken verinin tanımını ve kapsamını iş sözleşmesinde belirlemeli Uzaktan çalışan işçi, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uymak zorundadır. Ancak bu hüküm mevcut haliyle eksiktir. Zira işçinin gerek uzaktan çalışsın gerek işyerinde çalışsın zaten verilerin korunmasına ilişkin hükümlere uyması zorunludur. Uzaktan çalışan işçinin kurallara uyup uymadığını denetlemek zor olduğundan, işçinin kurallara uymamasının sonuçları bakımından işverenin sorumluluğunun nasıl olacağı konusu yönetmelikte belirlenmemiştir.
• İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hakkında çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür. Çalışanların evde bir kazaya uğramaları halinde bu kazanın iş kazası olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceği konusu ise tartışmalıdır. Evde meydana gelebilecek her kaza iş kazası sayılmamakla birlikte yapılan iş nedeniyle ve yapılan işin ifası sırasında çalışanın bir kazaya uğraması halinde bu kaza evde de olsa iş kazası kabul edilir. Ancak burada da işverenin sorumluluk sınırlarını özellikle denetim yükümlülüğü bakımından açıklamak gerekecektir. Zira mevcut yasal mevzuat gereğince, işverenin, çalışanın iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyup uymadığını denetleme-gözetleme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak uzaktan çalışanın denetim ve gözetiminin uzaktan çalışma hallerinde fiiliyatta uygulanması güç olduğundan işverenlerin bu anlamdaki sorumluluğuna da istisna getirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.
• Uzaktan Çalışma Yapılamayacak İşler
• Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamamaktadır. Yönetmelikte sınırlı sayı prensibiyle sayılsa da zikredilmediği halde işin doğası gereği uzaktan çalışma yapılamayacak birçok sektör ve iş bulunmaktadır. Uzaktan çalışma modeli daha çok Medya ve Reklam, Çağrı Hizmetleri, Bilgi Teknolojileri, E-Ticaret, Pazarlama vb. gibi sektörler kapsamındaki firmalar/şirketler tarafından uygulanabilir.
• Uzaktan Çalışmaya Geçme Usulü
• Taraflar arasındaki iş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir veya işyerinde halihazırda çalışmakta olan işçinin iş sözleşmesi, tarafların anlaşması halinde uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilmektedir.
• İşçinin uzaktan çalışma talebinde bulunabilmesi de mümkündür. Uzaktan çalışma talebi, işçi tarafından yazılı olarak yapılmalıdır. Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar çerçevesinde işveren tarafından değerlendirilmelidir. Talebe ilişkin değerlendirme sonucu işçiye olumlu veya olumsuz dönüş yapılarak 30 gün içinde yazılı olarak bildirilmeli ve talebin işveren tarafından kabul edilmesi halinde yukarıda belirtilen şekil ve içeriğe uygun olarak sözleşme yapılmalıdır. Talebi kabul edilerek uzaktan çalışmaya geçen işçi uzaktan çalışmaya geçtiği usulle tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir, işveren ise söz konusu bu talebi öncelikli olarak değerlendirmelidir.
• Uzaktan çalışmaya hali hazırda gündemde olan Covid-19 pandemisi gibi ya da deprem, sel gibi zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçilecek olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmamaktadır.

Sonuç olarak, her ne kadar uzun zamandır beklenen Uzaktan Çalışma Yönetmeliği detaylı ve uygulamadaki ihtilafları çözebilecek nitelikte olmasa da, yukarıda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde işverenler karşılıklı yapılacak uzaktan çalışma iş sözleşmeleriyle ya da sonradan uzaktan çalışmaya geçilecek iş yerlerinde taraflar arasında yapılan ek protokoller ile çalışma şartları belirleneceğinden; tüm işverenler, yapılacak sözleşmelere ya da ek protokollere oldukça önem vermeli, yapılacak uzaktan çalışma sözleşmelerini olabildiğince eksiksiz ve detaylı olarak düzenlemeli, işçilerden gerekli onay ve muvafakatler almalı ve uzaktan çalışma yapılıyor olsa dahi iş sağlığı ve güvenliği alanında çalışanlarına gerekli bilgi ve eğitimi sağlamalı, verilerin korunmasına ilişkin gerekli hukuki ve teknik alt yapılarını oluşturmalıdırlar.