Bu çalışmanın amacı 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 74, İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik, Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik,

5510 Sayılı Kanunun Madde 15 ve sair mevzuat kapsamında hamile, yeni doğum yapmış, emziren ve evlat edinen işçilere ilişkin düzenlemeler hakkında bilgi vermektir.

HAMİLE İŞÇİNİN İZİN HAKLARI

Analık İzni: Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için analık izni kullandırılarak çalıştırılmamaları esastır. Çoğul hamilelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta daha eklenir. Ancak, doktor raporu ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Kadın işçinin bu şekilde çalışması veya erken doğum yapması halinde kadın işçinin doğumdan önce sekiz haftalık izin hakkından kullanmadığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.

Eşinin doğum yapması halinde babaya 5 gün ücretli doğum izni verilir.

Süt İzni: Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için çocuk 1 yaşına gelene kadar günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. İşçinin süt izinlerinin toplu kullanılmasına dair talebinin olması halinde, ilgili husus işverenin takdirindedir. Toplu kullanım halinde işçiden bu yöndeki talebinin yazılı olarak alınması ve iznin kullanımından sonra da iznin kullandırıldığına ilişkin form doldurulması faydalı olacaktır. Süt izni ücretli izin olduğundan bu sürelerde kadın işçi çalışıyormuş gibi ücret ve çalışmaya bağlı diğer sosyal haklara hak kazanmaya devam edecektir.

Doğum Sonrası Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı: Doğum sonrası analık izninin bitiminden itibaren kadın işçiye birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Bu hakkın kullanıldığı süre boyunca işçiye süt izni verilmez. Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

Doğum Sonrası Ücretsiz İzin Hakkı: İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul hamilelik halinde on sekiz haftalık süreden hemen sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Yasada yer alan on altı veya on sekiz haftalık sürenin tamamlanmasından belli bir süre sonra ücretsiz izin talebinde bulunulması yasaya uygun değildir. Dolayısıyla da bu talebin de işveren tarafından karşılanması zorunlu değildir. Bu sebeple işçinin işe başlamadan önce ücretsiz izne ilişkin yazılı talebini iletmesi gerekir. Ücretsiz izin olarak geçen süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. 

Kısmi Süreli Çalışma Hakkı: Eşi çalışan işçi, analık izninin, yarı zamanlı çalışma izninin veya ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda istediği süre boyunca kullanılmak üzere ve işvereni bir ay öncesinden yazılı talepte bulunmak koşuluyla kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir.

Kısmi süreli çalışma halinin istisnaları ve özellikli durumları mevcuttur. Durumun niteliğine göre tekrar incelenmesi gerekebilir.

Evlat Edinen İşçiye Sağlanan Haklar: İşçiye, evlat edinmesi hâlinde üç gün ücretli izin verilir. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır. Ayrıca, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene Ücretsiz İzin, yarı zamanlı çalışma ve kısmi süreli çalışma izinleri verilir.

Engelli Ebeveyn İşçilere Sağlanan Haklar: İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya sürekli hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir. Çocuğu engelli olarak doğan kadın işçi, yarı zamanlı çalışma hakkını üç yüz altmış gün boyunca kullanabilir.

HAMİLE İŞÇİNİN ÇALIŞMADIĞI DÖNEMDEKİ GEÇİCİ İŞ GÖRMEZLİK ÖDENEĞİ

Geçici iş göremezlik ödeneği; analık izninin kullanılması sebebiyle çalışmadığı zaman süresince işçinin doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması yani sigortalının geriye dönük bir yıl içerisinde kısa vadeli sigorta kollarını da içeren en az 90 günlük sigortasının olması şartı ile Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sigortalılara verilen bir ödenektir. Analık hali nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği, doğumdan sonraki sekiz (çoğul hamilelik halinde on) haftalık süre geçtikten sonra, doğumdan önceki sekiz haftalık süreye ait ödenekle birlikte toplu olarak ödenir.

HAMİLE, YENİ DOĞUM YAPMIŞ VE EMZİREN İŞÇİYE İLİŞKİN GENEL DÜZENLEMELER;

• Hamile, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
• Hamile kadın gece çalışması yapmaya zorlanamaz ve doğumdan sonra 1 yıl boyunca gece çalışması yaptırılamaz.
• Hamile veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.
• Hamile işçilere hamilelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir.
• Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
• Emziren çalışanların, doğum izninin bitiminde ve işe başlamalarından önce, çalışmalarına engel durumları olmadığının raporla belirlenmesi gerekir.

İŞVERENİN EMZİRME ODASI VE YURT KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından emzirme odasının kurulması zorunludur.

Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, bir yurdun kurulması zorunludur.